خسارت آفت سنک پسته و روشهای مبارزه و کنترل آن

سن‌ها و سنک‎ها، از جمله آفات مهم باغ‎های پسته کشور هستند که باعث خسارت اقتصادی می‎شوند؛ اما به دلیل این که مانند پسیل (شیره خشک) به ‎طور عمومی و هر ساله شدت خسارت بالایی ندارند، کمتر مورد توجه باغداران قرار می‎گیرند. سن ‌ها و سنک ‎ها از راسته خرطوم ‎مفصلی‎ها هستند.به برخی از سن‎ها به علت کوچکی جثه، سنک‎های پسته (سن‎های کوچک) می‎گویند.

سن های زیان آور پسته که تا کنون در مناطق پسته کاری کشور شناسایی شده اند، به طور عمده متعلق به خانواده های pentatomidae (سن های بدبو) و lygeidae (سن های برگخوار) می باشند. این حشرات قادرند از مرحله تشکیل تا رسیدن کامل میوه با تغذیه از میوه پسته، ایجاد خسارت نمایند.

خسارات وارده

الف : از مرحله ی تشکیل میوه تا سخت شدن پوست استخوانی :

تغذیه سن ها در این مرحله باعث سیاه شدن و ریزش میوه ها در ابتدای فصل می گردد. در این مرحله اثر تغذیه سن ها در روی پوست سبز میوه شیره گیاهی به صورت قطرات شفافی خارج شده و محل تغذیه کاملا مشخص می باشد. همچنین در سطح داخلی میوه ها شبکه های تور مانند سفید رنگی مشاهده می شود. در روی پوست سبز میوه ها در مرحله شروع سخت شدن پوست استخوانی تا سخت شدن کامل آن، لکه های قهوه ای رنگی مشاهده می گردد.

ب : از مرحله سخت شدن پوست استخوانی تا مغز بندی میوه ها :

در این مرحله علائم تغذیه و لکه های فهوه ای رنگ در روی پوست سبز روئی پسته مشاهده نمی شود و محل تغذیه سن ها در سطح داخلی پوست استخوانی به صورت نقاط سیاه رنگ دیده می شوند. تغذیه ی سن از جنین در حال رشد سبب پوکی و اسفنجی شدن جنین و تغذیه از میوه هایی که مغز رشد کرده دارند سبب ایجاد لکه های نکروزه فرو رفته قهوه ای رنگ بروی مغز می گردد در این مرحله یعنی در مرحله مغز بستن پسته سن ها به ویژه سن های سبز و قرمز و قهوه ای قادر به انتقال قارچ nematospora coryli نیز بوده و بیماری ماسوی پسته (ماستی شدن اطراف مغز میوه ها) را به وجود می آورند.

آفت سن یکی از آفات بسیار مهم باغات پسته محسوب می شود. در سالیان اخیر با از بین رفتن دشمنان طبیعی آفت، سن جولان زیادی در مناطق پسته خیز یافته و متاسفانه می رود که بعد از شیره خشک و پروانه چوبخوار بعنوان سومین آفت کلیدی پسته محسوب شود. درختان پسته دارای سن های مختلفی از جنس ها و گونه های مختلف هستند که جنس ها و گونه های شناخته شده در باغات پسته در ایران عبارتند از سن قرمز با نام علمی lygaeus pandurus، سن سبز دارای لکه سفید در انتهای سپرچه جنس Brachynema spp.، سن سبز یکدست و فاقد لکه سفید در انتهای سپرچه از جنس Acrosternum spp.، سن قهوه ای از جنس Apodiphus spp.. سن قرمز پسته در سالهای اخیر شیوع فراوانی در باغات پسته استان کرمان یافته است. مخصوصا در اوایل فصل رشد و مرحله تشکیل میوه Fruit setting سن های قرمز بسیار خسارتزا شده اند و تقریبا باغی را نمی توان پیدا کرد که از اثر سن قرمز در امان مانده باشد بخصوص در باغاتی که در حاشیه قرار دارند. عیب بزرگ آفات سن در این است که معمولا در هنگام سم پاشی روی درختان و برگها نیستند و پس از فرو کردن خرطوم در بافت میوه یا خوشه محل را ترک می کنند و احتمال اینکه به سم برخورد بکنند کم است. قدرت پروازی سن قرمز بالاست و این هم بر مشکل مبارزه شیمیایی می افزاید. سم پاشی در مورد سن قرمز زمانی می تواند موثر باشد که سن روی برگ یا خوشه وجود داشته باشد و بنابراین مبارزه شیمیایی با سن قرمز بسیار دشوار است. فروکردن نیش سن داخل دانه های پسته و خوشه ها ترکیباتی که از بزاق حشره را وارد بافت دانه و خوشه می کند که علاوه بر لهیدگی محل نیش و اطراف آن گاها موجب خشک شدن خوشه ها و ریزش آنها می شود. حشرات کامل سن قرمز، قرمز رنگ و دارای 3 تا 5 نسل در سال می‌باشند البته نوارهای باریک سیاه رنگی نیز روی بدن حشره مشاهده می شود. زمستان گذرانی به صورت حشرات کامل در مکانها و پناهگاههای مختلف می‌باشد این پناهگاهها ممکن است متفاوت باشند از زیر پوست درختان مختلف مانند سنجد و انگور بگیر تا بوته های گیاهان بیابانی مانند درمنه و اسفند و …. حشرات کامل در اوایل اردیبهشت به سمت باغ‌های پسته هجوم آورده و تغذیه آنها در این مرحله به علت حساسیت میوه‌ها سبب ایجاد خسارت شدید می‌گردد. با کامل شدن پوست استخوانی، این حشره تمایل به تغذیه از میوه‌های پسته را از دست داده و به سمت میزبان‌های دیگر مهاجرت می‌کند. باید توجه داشت که خسارت ناشی از بادزدگی و آفات دیگر با خسارت حاصل از سن قرمز اشتباه گرفته نشود. در سن قرمز از محلی که نیش سن فرورفته مایعی شفاف مانند یک قطره کوچک با لوپ یا ذره بین و اگر کمی دقت کنیم با چشم غیرمسلح هم خسارت قابل مشاهده است. ممکن است محل نیش سن روی خوشه ها و به اصطلاح سازها قابل مشاهده باشد. باید توجه داشت وجود سوراخ بزرگ و دایره مانند روی دانه ها معمولا نمی تواند خسارت ناشی از سن باشد اگر چه ممکن است در اثر حمله خرطوم سن به داخل دانه ها پس از گذشت زمان سوراخی غیر منظم بصوت شکافی ایجاد شود.

مبارزه با سن ها در باغات پسته  رعایت نکات زیر الزامی است : 

1- پرهیز از هر گونه سم پاشی های بی رویه با سموم خطرناک یا سمومی که همه حشرات موجود در باغ از جمله دشمنان آفت سن را از بین می برند بویژه زنبورهای پارازیت گر تخمهای سن (زنبورهای خانواده scelionidae) سم پاشی با سمومی مانند فن والریت (سومیسیدین)، دلتامترین (دسیس) و بسیاری از سموم دیگر می توانند اثرات بسیار سو روی دشمنان طبیعی سن ها داشته باشند 

2- از بین بردن میزبانهای ثانویه و علفهای هرزی که میزبان آفت هستند می تواند خطرناک باشد و موجب انتقال سن ها از میزبان های ثانویه به درختان پسته شوند. در هنگام شیوع آفت و خسارت شدید سن ها بهتر است از کندن و از بین بردن علف های هرزی که میزبان آفت هستند خودداری شود 

3- اگر چه مبارزه شیمیایی نمی تواند نتایج کاملا قابل قبولی باشد ولی می توان از تیودان یا اندوسولفان به نسبت 2 درهزار استفاده کرد سمومی مانند فنتیون و فنتریتیون نیز به نسبت 1 تا 1 و نیم در 1000 می توانند روی سن ها اثر گذار باشند. باید توجه داشت معمولا در هنگام طغیان سن ها بویژه در اوایل فصل آفت شیره خشک هم روی درختان وجود دارد بهتر است از ترکیب هگزافلورومون+تیودان یا اندوسولفان یا از ترکیب هگزافلورومون+فنتیون یا فنیتریوتیون استفاده کرد.

منبع : پسته رفسنجان