معرفی گوسفند نژاد افشاری(ذخیره ارزشمند ژنتیکی گوسفندان ایرانی)
گوسفند افشاری كه يكي از منابع مهم ژنتيكي در بخش گوسفندان كشور بوده و صفات و خصوصيات توليدي بالقوه با ارزشي را دارا است. تاكنون مورد بررسي دقيق كارشناسي قرار نگرفته است. و لذا كمتر منبعي را در بين ادبيات پرورش گوسفند مي‌توان پيدا كرد كه خصوصيات فنوتيپي نزاد افشاری را مورد بررسي و تحليل قرار داده باشد.
گوسفند افشاري در وسعتي قريب به ۲۰۰۰۰ كيلومتر مربع در بين استان زنجان و قسمتي از استان‌هاي آذربايجان غربي، آذربايجان شرقي و كردستان پراكنده است. بيشترين جمعيت و منطقه اصلي پراكنش گوسفند نژاد افشاری در استان زنجان قرار گرفته است كه شامل ۶۵% از جمعيت گوسفندان استان و بالغ بر يك ميليون رأس در منطقه پراكنش است. در داخل استان زنجان نيز شهرستان «ماهنشان» داراي بيشترين تعداد از اين جمعيت است.
خصوصيات فنوتيپی گوسفند افشاری:
– رنگ غالب در گوسفندانِ بالغ قهوه‌اي متمايل به قرمز يكدست، بدون لكه با دامنه تغييرات از قهوه‌اي روشن تا قهوه‌اي تيره متمايل به سياه است و رنگ بدن بره‌ها در بدو تولد قهوه‌اي متمايل به سياه بوده و به تدريج با افزايش سن رنگ بدن روشن‌تر مي‌گردد.
– شكل عمومي گوش‌ها به‌صورت افتاده و بزرگ بوده، ليكن گوسفند نژاد افشاری نيم گوش و بدون گوش نيز در بين اين جمعيت ديده مي‌شود.
– چشم‌ها از نگاه جانبي برجسته به نظر مي‌رسند و رنگ غالب چشم‌ها به رنگ قهوه‌اي متمايل به قرمز براق است.
– قوچ و ميش هر دو فاقد شاخ هستند.
– در روي بيني قوچ‌هـا اكثرا انحنـا وجود دارد و در ميش‌ها صـاف يا داراي انحنـاي كمـي است.
– گردن در قوچ‌ها قوي و ضخيم بوده و در ميش‌ها دراز و نازك است.
– دنبه در گوسفند نژاد افشاری دو لپي بوده و به صورت سفره‌اي و پهن است.
گوسفند افشاري جزو گوسفندان سنگين دنبه كشور محسوب مي‌گردد. دنبه در اين حيوان معمولا داراي شيب خاصي است كه از ناحيه كمر حيوان شروع مي‌شود و حالت افتادگي را به دنبه مي‌دهد. دنبه در اين نژاد بعضا تا پائين‌تر از مفصل خرگوشي نيز مي‌رسد ولي غالبا بالاي مفصل خرگوشي قرار دارد .
– دنبالچه پوشيده از پشم و بدون ذخيره چربي بوده و برجستگي دنبالچه از نماي جانبي چندان قابل مشاهده نيست. دنبالچه ممكن است گاهي درازتر از دنبه باشد.
– گوسفند افشاري جزو گوسفندان بلند قد محسوب مي‌گردد و دست و پاي آن از ظرافت خاصي برخوردار است كه حيوان را قادر به راه‌پيمايي در كوهستان و مناطق سنگلاخي مي‌نمايد.
– قوچ و ميش هر دو فاقد منگوله هستند. ولي واريته قزل افشار داراي منگوله است.
– سطح پشت، گردن، دنبه و دنبالچه در اين حيوان غالبا پوشيده از پشم بوده، ليكن زير گردن، زير شكم، دست و پا و صورت فاقد پشم است و از موهاي زبري كه رنگ آن‌ها تيره‌تر از رنگ پشم حيوان است، پوشيده شده است. از نظر كميت و كيفيت پشم در مقايسه با ساير گوسفندان بومي استان، متفاوت و از نظر ظرافت الياف با گوسفندان مغاني، قزل و بختياري مشابه بوده و داراي پشم ضخيمي است كه در صنعت قالي‌بافي استان از آن استفاده مي‌گردد.
انواع واريته‌هاي گوسفند نژاد افشاری :واريته قزل افشار
لفظ قزل به معني قرمز سير متمايل به قهوه‌اي است.گوسفند قزل واريته‌اي از نژاد افشاری است كه محل اصلي پراكنش آن استان‌هاي آذربايجان غربي و شرقي است ولي در ميان گله‌هاي موجود در استان زنجان نيز يافت مي‌شود. اين گوسفند داراي سري نسبتا بزرگ‌تر از نژاد اصلي افشاری بوده و همچنين داراي پشم‌های ضخيم‌تر و كم‌پشت‌تر است. رنگ موي صورت و دست و پا قهوه‌اي تيره تا متمايل به سياه بوده و داراي دنبالچه است كه در ابتدا قلبي‌شكل بوده و پر از چربي است. پشم‌هاي روي دنبه و زير شكم و زير گردن معمولا ريخته و قابل استفاده نيستند. اين واريته قدري سنگين‌تر از نژاد اصلي است. نوعي از اين واريته كه رنگ آن تيره بوده و به سياهي گرايش دارد، به‌نام «قره قزل» معروف است. در اين نوع از گوسفندان گاهي پشم عمده قسمت‌هاي بدن ريخته و فقط مقدار كمي در منطقه پشتي حيوان باقي مي‌ماند. دنبه معمولا پائين‌تر از مفصل خرگوشي قرار دارد.
واريته قاشقا افشار
واريته‌اي از نژاد افشاری بوده كه تقريبا تمامي خصوصيات اين نژاد را داراست. ليكن روي پيشاني آن لكه سفيدي موجود است. اين گوسفند را به‌وفور مي‌توان در بين گله‌هاي افشاري پيدا نمود.
واريته قمر افشار
اين واريته تقريبا تمامي خصوصيات اين نژاد را داراست. تنها تفاوت اين واريته با نژاد اصلي افشاري در رنگ پشم آن است كه رنگي تقريبا متمايل به خاكستري دارد.
واريته آق افشار
در اين واريته كل رنگ بدن سفيد يك دست بدون لكه است. البته فراوانـي اين واريته كم است و برخي اعتقاد دارند كه اين رنگ حاصل انتقال ژن مغلوب آلبينيسم است، كه البته نياز به تحقيق دارد.
ويژگي‌هاي گوسفند افشاری:
گستردگي وسيع و طبيعي گوسفند نژاد افشاري در سطح چهار استان زنجان، آذربايجان شرقي، آذربايجان غربي و كردستان معلول خصوصيات و ويژگي‌هاي خاص اين نژاد است كه اهم آن‌ها به‌طور خلاصه عبارتند از:
1. سرعت رشد بالاي نژاد افشاری به‌طوري‌كه جزو اولين گروه گوسفندان گوشتي و هم‌رديف گوسفندان لري بختياري، ماكوئي و مغاني قرار گرفته است.
2. توليد شير خوب و پرچرب اين گوسفند كه بيشتر به مصرف تهيه انواع لبنيات و فرآورده‌هاي آن مي‌رسد، باعث شده است كه جزو گوسفندان دو منظوره گوشتي – شيري نيز تقسيم‌بندي شود.
3. سازگاري و عادت‌پذيري آن با شرايط آب و هوايي مناطق سردسير.
4. قدرت راه‌پيمايي و كوه‌پيمايي خوب اين نژاد به‌طوري‌كه قادر است فاصله ۱۰۰ كيلومتري بين ييلاق و قشلاق را به راحتي طي نمايد.
5. بالا بودن نسبي دو قلوزايي اين نژاد نسبت به ساير نژادهاي گوسفند استان زنجان و كشور.
6. مقاومت گوسفند نژاد افشاری در مقابل امراض انگلي داخلي و خارجي.
7. بالا بودن ضريب تبديل و داشتن بازده اقتصادي مطلوب.
منبع : افشارژن