شاخص های مهم در ارزیابی سلامت ماهیان پرورشی
سلامت ماهیان پرورشی از شروع تا انتهای دوره پرورش برای انجام یك دوره پرورش موفق، لازم و ضروری است. شایع شدن هر نوع بیماری، می‌تواند باعث بروز خسارت جبران‌ناپذیر به پرورش‌دهنده گردد.
سهل‌انگاری در هریك از مراحل پرورش می‌تواند باعث بروز مشكلات فراوانی شود. به این ترتیب در زمان خرید بچه ماهی نورس، آماده‌سازی حوضچه‌ها، حمل‌و نقل بچه ماهی‌ها، استفاده از منبع آبی، خریداری در نگهداری غذا، نگهداری ماهی‌ها، صید و عرضه به بازار باید نكات بهداشتی را رعایت نمود.
در بهداشت و درمان بیماری‌های ماهی، پیشگیری مهم‌تر از درمان است. چون مداوای ماهیان بیمار، كاری بسیار مشكل بوده و در بیشتر مواقع امكان‌پذیر نمی‌باشد. زیرا اغلب بیماری‌های ماهی نشانه‌های ظاهری مشابه دارند كه تشخیص نوع بیماری را مشكل می‌سازد. بنابراین مهم‌ترین كاری كه می‌توان در بهداشت ماهی انجام داد پیشگیری از بیماری است. همچنین باید از ورود آلودگی و عوامل بیماری‌زا به مزارع پرورش جلوگیری نمود.برای پیشگیری میتوانید از مراکز و مشاوران مجرب در این امر استفاده کنید .
شناگری ماهیان
در صورتی كه استخر پرورش ماهی از لحاظ مهندسی به‌طور صحیح طراحی و ساخته شده باشد و آب در آن به طورصحیح جابجا و تعویض شود بخش اعظم ماهیان تقریباً به طور یكسان در استخر پراكنده بوده و به صورت دسته‌جات كوچك شنا می‌كنند و در لایه‌های مختلف ستون آب قرار دارند. تجمع ماهیان در ورودی و یا خروجی، حاشیه‌های استخر و یا بخش خاصی از استخر به‌نحوی كه بخش‌های دیگر فاقد ماهی باشد حاكی از ناصحیح بودن طراحی و ساخت استخر و یا تعویض نادرست آب و بالاخره بروز علایم اولیه بیماری‌های عفونی و یا غیرعفونی می‌باشد. وجود ماهیان با شنای غیرعادی، شنا در حول محور طولی فرضی و یا محور طولی خودشان، چرخش ماهیان، سقوط به طرف كف استخر و یا جهش به سمت سطح استخر باید توجه قرار گرفته و پیگیری شود. برای این منظور، بهتر است به وسیله یك دوربین از فاصله‌ای نسبتاً نزدیک وضعیت شناگری ماهیان مورد بررسی قرار گیرد. 
اشتهای ماهیان
اشتها یكی از شاخص‌های مهم در ارزیابی سلامت ماهیان است. كاهش اشتها یكی از اولین علائم بروز یك بیماری می‌باشد. متعاقب آن قطع اشتها غالباً با بروز علائم تشریحی، با بروز یك بیماری همه‌گیر همراه است. كارشناسانی كه ماهیان را از لحاظ بهداشتی، مستمراً زیر نظر دارند به خوبی با این نوع واكنش ماهیان آشنایی داشته و هرگونه حالت غیرعادی را به سرعت تشخیص می‌دهند.
به این نكته نیز باید توجه داشت كه اشتهای ماهیان نظیر همه عكس‌العمل‌های زیستی آنها بستگی تام به درجه حرارت آب دارد و كاهش اشتهای ناشی از كاهش درجه حرارت آب نباید با حالت مریضی آن اشتباه شود.
ظاهر ماهیان
ماهیان سالم دارای پوستی درخشنده و چشمانی سالم، رنگ طبیعی و باله‌هایی طبیعی می‌باشند. ماهیان بیمار ممكن است یك یا تعدادی از حالات غیرعادی را در اندام‌های فوق‌الذكر نشان دهند.
یكی از اولین علائم بیماری در ماهیان، تغییر رنگ و سیاه شدن آنهاست. در ماهیان بیمار، پوست درخشنده ماهیان كه همانند یك آینه منعكس‌كننده وضعیت سلامت داخلی آنهاست كم‌كم كدر شده و سیاه می‌شود. چشم‌ها كه به‌طور طبیعی در ماهیان سالم، مماس با پوست سر قرار دارند به حالت بیرون‌زده درمی‌آید كه ممكن است یك طرفی و یا دو طرفی باشد. این وضعیت غالباً با تهاجم ماهیان دیگر به چشم‌های بیرون زده ماهیان و زخم شدن آنها همراه می‌گردد كه باعث تشدید عارضه خواهد شد. باله‌ها به دلایل مختلف ممكن است تغییر شكل یافته و پوسیده شوند و حركات شناگری ماهی دچار اختلال شود. در برخی شرایط، پوسیدگی باله دمی در حدی پیشرفت می‌كند كه به ساقه دم می‌رسد.
مطالب مرتبط:
تکثیر و تولید ماهی قزل آلا به روش مصنوعی و پرورش ماهی قزل آلا از صفر تا صد
ظهور علائم بیماری در ماهیان
ماهیان سالم در بررسی‌های تشریحی، پوستی سالم و شفاف دارند و وضعیت چشم‌ها، آبشش و باله‌ها و اندام‌های داخلی مانند كبد كاملاً طبیعی است.
همانطور كه ذكر شد اولین علامت در یك همه‌گیری در جمعیت ماهیان قزل‌آلا، كم‌اشتهایی است كه نهایتاً با پیشرفت بیماری به بی‌اشتهایی منجر می‌شود. تغییرات رنگ پوست. گرایش آن به كدورت نیز جزء اولین علائم بروز بیماری در این ماهیان است.
در پوست، انگل‌های تك یاخته‌ای مانند ایكتیوفیتریوس با ایجاد بیماری لكه سفید با چشم غیرمسلح قابل تشخیص هستند و در صورت وجود عفونت ناشی از سایر تك‌یاختگان مانند تریكودینا و شیلودونلا، علاوه بر آن كه فلس‌ها در برخی قسمت‌ها می‌ریزند موكوس غلیظی نیز در سطح بدن ماهیان مشاهده می‌شود. انگل‌های سخت‌پوست مانند لرنئا و آرگولوس نیز با چشم غیرمسلح در سطح بدن ماهیان قابل تشخیص هستند.
عفونت‌های میكروبی نیز با ایجاد زخم‌های عمیق و وسیع در پوست كه با خونریزی توأم است خود را نشان می‌دهند.
پوسیدگی باله‌ها جزو شایع‌ترین بیماری‌های ناشی از سوء تغذیه مانند كمبود چربی‌ها در غذا، كمبود پروتئین‌ها در غذا و مسمومیت‌های غذایی، عفونت‌های انگلی تك یاخته‌ای و كرم‌های ژیروداكتیلوس و بالاخره عفونت‌های مزمن میكروبی است. در برخی شرایط، پوسیدگی باله‌ها در ناحیه دمی به حدی پیشرفت می‌كند كه به ساقه دمی‌رسیده و باعث مرگ ماهیان می‌شود.
در بعضی بیماری‌های غیرعفونی مانند عارضه حباب گازی، عفونت انگلی دیپلوستومیازیس، بیماری عفونی میكروبی و ویروسی چشم، عوارض متعددی ظاهر می‌شوند. بیرون‌زدگی چشم به دلیل عارضه حباب گازی و كدورت آن به دلیل انگل دیپلوستوموم از شایع‌ترین آنهاست.
در اكثر بیماری‌های عفونی نیز چشم ماهی به صورت یك طرفه یا دو طرفه بیرون می‌زند (اگزوفتالمی) كه ممكن است مورد هجوم ماهیان دیگر قرار گرفته و به طور كلی از جا كنده شود.
به دلیل سطح وسیع آبشش‌ها كه در ماهیان قزل‌آلا برای هر گرم از وزن ماهی به یك سانتیمترمربع می‌رسد و مرز بسیار ظریف آن با آب، این عضو در معرض هجوم بسیاری از عوامل بیماری‌زای مختلف قرار می‌گیرد.
انگل‌های تك یاخته‌ای و كرم‌های داكتیلوژیروس و ژیروداكتیلوس، در آبشش به خوبی رشد و تكثیر نموده و باعث ایجاد اختلال در وظیفه اصلی این عضو كه تبادل گاز و اخذ اكسیژن و ایجاد تعادل اسمزی می‌باشد می‌گردند. انواع مسمومیت‌ها و سوءتغذیه‌ها مانند لیپوئیدوز، باعث كم‌رنگ شدن آبشش شده و قارچ‌هایی مانند ساپرولگنیا باعث تخریب بافت آن می‌شوند. عوامل میكروبی و ویروسی نیز به دلیل ایجاد كم‌خونی، باعث روشن شدن رنگ آبشش می‌شوند. در حفره بطنی ماهیان قزل‌آلا، اندام‌هایی مانند كبد، كیسه هوایی، كلیه و طحال بیشتر مورد هجوم عوامل بیماری‌زا قرار می‌گیرند.
در زمانی كه میزان سبوس یا مواد دارای فیبر در غذا بیش از حد نرمال باشد ممكن است منجر به انسداد مجرای ارتباطی حلق و كیسه هوایی شده باعث تورم كیسه هوایی و شناور شدن ماهیان در سطح آب گردد. عفونت‌های میكروبی، غالباً كلیه را مورد هجوم قرار داده و وجود نقص در فعالیت این عضو و عدم تعادل اسمزی، باعث مرگ ماهیان می‌رود در برخی عوارض كلیوی، مواد پلاسمایی از عروق باریك كلیه به داخل محوطه بطنی نفوذ نموده و شكم را متورم می‌كند. چنین وضعیتی غالباً به دلیل عفونت‌های میكروبی و ویروسی رخ می‌دهد.
كبد در ماهیان قزل‌آلا حساسیت ویژه‌ای به عوامل سوءتغذیه و مسمومیت‌ها دارد. در بیماری لیپوئیدوز، كبد بزرگ و زرد رنگ می‌شود و در صورتی كه قطعه‌ای از آن را به داخل آب بیندازیم به دلیل تجمع چربی و سبك شدن، در سطح آب شناور می‌ماند در حالی كه كبد ماهیان سالم، به عمق آب فرو می‌رود. در بیماری آفلاتوكسینوزیس، به دلیل حضور سم آفلاتوكسین در غذا، عوارضی مانند هپاتوما در كبد به ظهور رسیده و فعالیت طبیعی آن را مختل می‌نماید.
منبع:ماکی دام