دلایل و راههای پیشگیری از پوک شدن مغز پسته

 درختان پسته به منظور رشد مناسب و تولید محصول باکیفیت به عناصر مغذی گوناگونی شامل عناصر پرمصرف (ماکرو) و عناصر کم‌مصرف (میکرو) نیاز دارند. این عناصر موجب افزایش مقاومت در برابر بیماری ها و بهبود کیفیت پسته تولیدی نیز می گردند.

عوامل مختلفی بر میزان دسترسی و جذب عناصر توسط درخت پسته اثر گذارند که ازجمله این عوامل می توان به ساختار، بافت، رطوبت، pH (واکنش) و عمق خاک، میزان شوری خاک و وجود مقادیر یون ها در آن، میزان توزیع ریشه، نوع پایه، مقدار ثمر دهی درختان، دمای محیط و حتی بیماری هایی که ممکن است در درختان مشاهده گردد، اشاره نمود.

علائم کمبود عناصر غذایی در درختان پسته در اکثر موارد با سایر گیاهان تفاوت دارد، چرا که پسته یک گیاه غیر معمول بوده و بسیاری از فاکتورهای آن با گیاهان دیگر متفاوت است.

کشاورزان و باغداران می‌توانند با بررسی دقیق برگ های درختان پسته خود و مقایسه شکل و فرم آن ها با علائم اشاره شده در زیر از کمبودهای احتمالی عناصر غذایی و کودهای مورد نیاز باغ‌های پسته خود مطلع گردند. برگ درختان می‌تواند به عنوان برگه آزمایش، نمایانگر کمبودها و زیادی عناصر غذایی باشد.

با این حال، در برخی موارد، شباهت زیاد علائم، تشخیص را مشکل نموده و نیاز به نمونه برداری و آزمایش برگ و خاک دارد. بهترین زمان برای نمونه برداری برگ در بازه ۱۵ تیر ماه الی ۱۵ مرداد ماه می باشد. باغدارانی و کشاورزانی که تمایل به انجام آزمون برگ دارند، باید در دوره زمانی یادشده اقدام به نمونه برداری نمایند.

توصیه: استفاده از هر نوع کود کشاورزی به منظور اصلاح و تقویت خاک باغات و یا جبران کمبود عناصر غذایی درختان باید بر اساس نتیجه آزمایش خاک و یا آزمایش برگ درختان صرفاً با نظر کارشناسان مجرب کشاورزی منطقه صورت گیرد.

پوک شدن دانه های پسته ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد،در اینجا به بعضی از علت های پوکی وراه های مقابله با آن اشاره می گردد.

 

عوامل ایجاد کننده پوکی پسته:

۱- عوامل ژنتیکی

تحقیقات نشان داده که میزان پوکی در ارقام مختلف پسته متفاوت میباشد. پوکی پسته کله قوچی بالاتر از نوع اکبری و احمد آقایی میباشد

۲- عوامل تغذیه ای

مدیریت کود دهی مناسب باغات پسته در میزان پوکی بسیار حائز اهمیت میباشد

عناصر نیتروژن(N) و بور و مس نقش مهمی در میزان کاهش پوکی دارد

 ۳- عوامل هورمونی

هورمون هایی مانند اکسین جیبرلین ها و سایتوکینین در رشد میوه و رشد جنین نقش مهمی دارند

۴- گرده افشانی

در برخی از باغات پسته که درخت نر وجود ندارد پوکی بیشتر میباشد. و وجود گرده زیاد میتواند از شدت پوکی بکاهد که البته باید سایر عوامل را نیز در نظر گرفت

۵-تنش های محیطی

از جمله گرمی هوا در زمان باز شدن گل ها و گرده افشانی میتواند موجب افزایش پوکی شود

 

پوکی در زمان تشکیل میوه:

هنگامی است که گرده افشانی انجام می‌گردد اما تلقیح به دلایلی چون عدم رشد لوله گرده تا رسیدن به تخمک و همچنین از بین رفتن تخمک در زمان نزدیک شدن لوله گرده با مشکل روبرو میگردد.

با این تئوری, تحریک فرایند گرده افشانی و یا حتی رشد لوله گرده در خامه برای تشکیل میوه کافی است اما عدم انجام لقاح مانع از تشکیل جنین و عدم پر شدن میوه و تولید میوه پوک می گردد. این پدیده ی تشکیل میوه بدون انجام لقاح, پارتنوکارپی نامیده می شود. برخی شواهد پژوهشی نشان می دهد که پارتنوکارپی تحریک شده توسط گرده افشانی مکانیزمی قوی برای تولید میوه های پوک در پسته به شمار می آید و به نظر می‌رسد که تحریک گرده برای فعال شدن سیگنال های هورمونی جهت تشکیل میوه لازم باشد. پدیده پارتنوکارپی اگر چه در گونه هایی از درختان میوه که تولید میوه های پر بذر می نمایند غیر معمول نیست اما در میوه های تک بذر نسبتاً نادر است. کربن نشان داد که پسته رقم کرمان تولید میوه پارتنوکارپ می‌نماید و پیشنهاد نمود که پدیده پارتنوکارپی ممکن است که در ایجاد پوکی برخی از میوه‌های پسته نقش داشته باشد اما بیان نموده که دلیل اولیه پوکی میوه های پسته این پدیده نیست بلکه احتمالاً دلیل ان سقط جنین پس از تلقیح می باشد, پدیده ای که به نام استنوسپرموکارپی مشهور است. که بیشتر در مورد میوه انگور گزارش شده است. شورکی و سجلی دریافتند که پارتنوکارپی می‌تواند به عنوان یک فاکتور موثر در پوکی پسته مطرح باشد. در پژوهشی به منظور بررسی تولید میوه‌های پارتنوکارپ در پسته از گرده هایی که تیمار اشعه گاما دیده بودند استفاده گردید و نشان داده شد که این گرده ها قادر به جوانه زنی و تحریک کیسه جنینی هستند اما قادر به لقاح نمی‌باشند. افزایش پوکی میوه تا سه برابر نشان داد که پدیده پارتنوکارپی در تشکیل میوه های پوک نقش مهمی ایفا می نماید. نتایج پژوهش های پلیتو هم نشان داد که کاربرد محلول دی سدیم فلورسین و در واقع انتقال ماده فلورسین به عنوان یک تکنیک موثر در پیش بینی سرنوشت تخمک مطرح می باشد. او همچنین بیان داشت که تشکیل میوه های پارتنوکارپ بیش از آنچه تصور می گردد به عنوان فاکتور مهمی در تولید میوه های پوک در پسته مطرح است.

 پوکی در زمان پر شدن میوه:

تشکیل میوه های پوک در ماه های خرداد و تیر یعنی در زمان نمو مغز نیز به وقوع می‌پیوندد که در این حالت جنین های تلقیح شده قادر به رشد و نمو و پر کردن میوه نبوده و سبب تولید میوه های پوک می گردد. تشخیص این که پوکی یک میوه در کدام یک از زمان‌های تشکیل یا پر شدن میوه اتفاق افتاده است بسیار مشکل می باشد. مشخص گردید که الگوی رشد و نمو میوه های سالم به صورت سیگموئید مضاعف بوده در حالی که رشد و نمو میوه های پوک از الگویی سیگموئید ساده پیروی کرده و مرحله سوم رشدی را نشان نمیدهد.

عوامل بسیار متعددی در این پدیده به طور مستقیم یا غیر مستقیم نقش دارند که به طور خلاصه برخی از این عوامل عبارتند از :

عوامل ژنتیکی

پژوهش های مختلف نشان داده است که درصد پوکی در ارقام مختلف و در پایه های مختلف پسته متفاوت است که در که این مسئله نشان دهنده نقشه پتانسیل ژنتیکی پایه و پیوندک در بروز این پدیده است. مشخص گردید که بین ارقام تجاری میزان پوکی ارقام کله قوچی و اوحدی به طور معنی‌داری بالاتر از ارقام اکبری و احمد آقایی است. ژنوتیپ درخت گرده زا و نوع دانه گرده نیز احتمالا می‌تواند در کاهش و یا افزایش پوکی پسته موثر باشد اما پژوهش های بیشتری در این زمینه نیاز است.

مشکلات گرده گرده افشانی:

در برخی از مناطق پسته کاری که به دلیل تعدد درختان نر ابرگرده وجود دارد و کمبود گرده مطلوب مطرح نیست به نظر می رسد که در اینجا مشکل مربوط به گل های ماده میباشد. در یک خوشه گل تعداد زیادی گلچه شامل گلچه های طبیعی با قابلیت باروری و گلچه های کوچک نابارور وجود دارند. تعداد و توزیع گلچه های نابارور از یک طرف به پتانسیل ژنتیکی رقم مربوط است و از طرف دیگر به محدودیت های تغذیه ای, هرمونی و کربوهیدرات ها ارتباط دارد. گلچه های نابارور معمولاً در ۴ هفته اول پس از باز شدن ریزش می‌کنند. برخی از پژوهش‌ها نشان داده است که بیشتر مادگی های کوچک گلهای بنه و پسته اهلی, عقیم و توسعه نیافته بوده و در واقع اکثریت این نوع مادگی‌های نمو نیافته مربوط به گلچه های پایینی محور خوشه می باشند. به دلیل عدم نمود مادگی رشد لوله دانه های گرده در سطح کلاله متوقف می‌شود و عمل تلقیح انجام نمی گردد. سقط تخمک و عدم تمایل کامل تخمدان در زمان گلدهی منجر به ریزش گل و یا ریزش میوه اولیه می‌شود و در برخی حالات میوه اولیه رشد می نماید اما در نهایت پوک خواهد ماند.

عوامل تغذیه ای:

مدیریت کود دهی مناسب باغات نقش بسیار مهمی در کاهش درصد پوکی محصول دارد. به نظر می‌رسد که عناصر نیتروژن, بر و روی در جوانه زنی دانه گرده, رشد لوله گرده در خامه بقای کیسه جنینی و جلوگیری از سقط تخمک نقش ویژه ای ایفا می کنند. لازم به ذکر است که عدم تعادل عناصر پرمصرف و کم مصرف و محدودیت های تغذیه ای نقش مهمی در افزایش این پدیده دارد. برخی پژوهش ها در کالیفرنیا نشان داده است که ثابت نگهداشتن میزان بور برگ ها بالاتر از ۳۲۰ ppm از افزایش تولید میوه های پوک می کاهد.

عوامل هورمونی و تنظیم کننده های رشد:

هورمون هایی مانند اکسین ها ,جیبرلین ها سایتوکین ها در رشد میوه و جنین نقش کلیدی ایفا می‌کنند و در واقع عدم تعادل بین تنظیم کننده های رشد محرکها و بازدارنده ها در میوه و جنین احتمالاً عدم رشد مناسب جنین و بروز پوکی می گردد. رشد لوله گرده در خامه بدون انجام لقاح نیز خود عاملی جهت تحریک کیسه جنینی برای سنتز هورمون های محرک رشد و تشکیل میوه اولیه می‌باشد. با اینکه غلظت های مناسب هرمون اکسین در بسیاری از درختان میوه سبب تسریع رشد میوه می گردد اما فرگوسن و همکاران نشان دادند که کاربرد اکسین هایی چون d-2,4و pcpa در درختان پسته کرمان تاثیر بر پدیده پوکی ندارد. کاربرد هورمون بنزیل آدنین به همراه اوره در خرداد ماه اگرچه در کاهش ریزش جوانه های گل پسته موثر بوده اما در برخی پژوهشها سبب افزایش پوکی میوه‌ها گردیده است, همچنین کاربرده بنزیل آدنین به تنهایی نیز سبب افزایش پوکی می گردد. غلظت های بالای اسید جیبرلیک نیز در زمستان اگر چه باز شدن گل های ماده را تسریع می نماید اما به دلیل مشکلات گرده افشانی این گل ها سبب افزایش پوکی میوه‌ها می‌گردد. کاربرد اتفین اگر چه احتمالا ریزش میوه های پوک و جوانه های گل را تشدید می نماید اما در کل سبب کاهش پوکی میوه‌ها می گردد. اگر چه هورمون های محرک رشد به صورت درون زا نقش مهمی در نمو میوه و جنین پسته دارد اما هنوز کاربرد خارجی این هورمونها در کاهش پدیده پوکی موفقیت‌آمیز نبوده است.

تنش های مختلف محیطی:

دمای بالا و گرمازدگی در زمانهای باز شدن گلها, گرده افشانی, اولیه میوه و همچنین درد زمان رشد و نمو جنین سبب افزایش پوکی میوه‌ها می‌گردد. عارضه آفتاب سوختگی در پسته که به دلایل مختلف از جمله تابش شدید نور خورشید و افزایش دما ایجاد می‌گردد نیز می‌تواند سبب ایجاد میوه‌های پوک گردد. مشخص شده است که جنین اکثر میوه‌هایی که دچار آفتاب سوختگی می‌شوند سقط شده و این میوه ها به صورت پوک و نیمه مغز در زمان برداشت مشاهده می‌شود.

تنش خشکی, شوری و دوره های آبیاری طولانی مدت سبب افزایش درصد پوکی محصول می‌گردند. موذن پور و همکاران در تعیین مناسبترین دوره آبیاری در درختان پسته نتیجه‌گیری کردند که بهترین دوره آبیاری ۳۰ تا ۴۵ روز (بافت متوسط تا سنگین) در ماه‌های خنک سال مانند فروردین تا اواسط خرداد و نیز از شهریور تا آبان ماه بوده و در ماههای گرم سال اواسط خرداد تا اوایل شهریور دور آبیاری مناسب ۲۵ تا ۳۰ روز (بافت متوسط تا سنگین) میباشد. جلوگیری از تنش های آبی در زمان رشد و نمو میوه و جنین از افزایش تولید میوه های پوک می کاهد.

تنش آفات و بیماریهای مختلف نیز پدیده موثر می‌باشند به طوری که پژوهش‌ها نشان داده است که نسل‌های آخری و شپشک ها به گونه ای قادرند به جنین آسیب برسانند که سبب پوکی میوه شده و امکان تمایز این نوع پوکی با پوکی فیزیولوژیکی برخی موارد سخت و غیرممکن می‌گردد. زنبورهای مغزخوار , سن ها و حتی پروانه کراش نیز می‌توانند سبب جلوگیری از رشد جنین و تشکیل میوه های پوک و نیمه مغز گردند. اگرچه در ارتباط با تاثیر بیماری های مختلف پسته بر پدیده پوکی پژوهش های کمی انجام گردیده است اما آنچه مشخص است اینکه از درختان آلوده نمی توان محصول با کیفیت و کمیت مناسب انتظار داشت. اگرچه کاهش درصد پوکی محصول به دلیل عدم شناخت عمیق از این پدیده و به دلیل ماهیت پیچیده آن امری مشکل به نظر می‌رسد اما مدیریت مناسب ابیاری ,کوددهی و افات و بیماری ها سبب جلوگیری از ضعف عمومی درختان گردیده و به طور قابل توجهی از افزایش درصد پوکی محصول در باغات میکاهد. همچنین مشخص شده است که روش های سربرداری و تنک شاخه میتواند سبب کاهش درصد پوکی گردند. در پژوهشی مشخص گردید که کاربرد برخی از روغن های معدنی مانند روغن ولک در ارقام اکبری و اوحدی نیز می تواند سبب کاهش پوکی میوه ها گردد. محلول پاشی برخی از قندها نیز می‌تواند در کاهش پوکی میوه ها پسته موثر باشد.

 

منبع: بیوزر